BookStation

Αν μελετήσει κανείς την ελληνική ιστοριογραφία, θα διαπιστώσει ότι από το τρίπτυχο αρχαία, μεσαιωνική και νεότερη Ιστορία, η πιο αδικημένη βιβλιογραφικά είναι η δεύτερη. Αν πάλι μελετήσει τη βιβλιογραφία της συγκεκριμένης περιόδου, θα διαπιστώσει ότι ο ελληνικός μεσαίωνας (Βυζαντινή Ιστορία), βιβλιογραφικά κατέχει τη μερίδα του λέοντος, ενώ ο δυτικός μεσαίωνας παρουσιάζει πολλά κενά και σημαντικές ελλείψεις. Αυτά τα κενά προσπάθησε να καλύψει μέχρι ενός σημείου ο Μιλτιάδης Οικονόμου με τη δίτομη μελέτη του: Ο δυτικός μεσαίωνας και η μετάβαση στη νεοτερικότητα. Ο συγγραφέας, που δεν είναι γνωστός στον χώρο των ιστορικών, με τη μελέτη του αυτή δίνει, κατά κάποιον τρόπο, εξετάσεις «γνωριμίας». Το γεγονός ότι επέλεξε να ασχοληθεί με μια περίοδο που, όπως είπαμε, είναι λιγότερο γνωστή στο ελληνικό κοινό, είναι το πρώτο ευνοϊκό γι' αυτόν στοιχείο.

Ο πρώτος τόμος, που, κατά τη γνώμη μου, είναι ο ουσιαστικότερος, αριθμεί 693 σελίδες. Η εισαγωγή του υπερβαίνει τις 100. Σ' αυτήν ο συγγραφέας προσπαθεί να περιγράψει, με κάθε δυνατή λεπτομέρεια, το πώς προσλάμβαναν τον μεσαίωνα, κατά καιρούς, οι διάφοροι ιστορικοί και φιλόσοφοι. Τα ερωτήματα στα οποία επιχειρεί να δώσει απαντήσεις είναι σχετικά με την αφετηρία και τον τερματισμό του, με τα πολιτιστικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά του, όπως και με τη γενικότερη προσφορά του στην ευρωπαϊκή Ιστορία. Παρατίθεται πλήθος από σχετικές θεωρίες και απόψεις μεγάλων διανοητών, κατά κανόνα αλληλοσυγκρουόμενες. Κάλλιστα η εισαγωγή θα μπορούσε να αποτελέσει ξεχωριστό σύγγραμμα.

Ο συγγραφέας δεν προσπάθησε να κάνει το σύγγραμμά του εμπορικό και για τον λόγο αυτό το εμπλούτισε με κάθε δυνατή λεπτομέρεια. Προσπάθησε να δώσει στους μελετητές ένα επιστημονικό βιβλίο, προκειμένου να καλύψουν τις όποιες ελλείψεις είχαν για μια τόσο νευραλγική περίοδο της ευρωπαϊκής Ιστορίας.

Το κυρίως μέρος του πρώτου τόμου, που επιγράφεται Ιστορία, χωρίζεται σε 13 ενότητες. Η Ιταλική Χερσόνησος καλύπτει τις τέσσερις πρώτες. Αρχικά παρουσιάζονται τα βασίλεια των Οστρογότθων και των Λομβαρδών στην κεντρική και βόρεια Ιταλία. Εδώ πρωταγωνιστούν μεγάλες προσωπικότητες, όπως οι βασιλιάδες Οδόκαρος και Θεοδώριχος, η κόρη του τελευταίου Αμαλασούνθα, ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστινιανός, ο στρατηγός Ναρσής, ο Καρλομάγνος, ο οποίος επέκτεινε την κυριαρχία του στα συγκεκριμένα βασίλεια, και ο Όθωνας Α', ο οποίος τερμάτισε την Ιστορία τους, αφού τα ενσωμάτωσε στην αυτοκρατορία του (962). Η ιστορία των ιταλικών βασιλείων συνεχίζεται με αυτά της Σικελίας και της Νάπολης. Εδώ βρίσκονται σε δράση ?ραβες, Γάλλοι, Ισπανοί και Βυζαντινοί. Μετά τα βασίλεια έρχεται το παπικό κράτος. Το ίδρυσε και το οργάνωσε ο Φράγκος βασιλιάς Πεπίνος ο Βραχύς (756), αφού νίκησε τους Λομβαρδούς που είχαν καταλάβει τις βυζαντινές κτήσεις της κεντρικής Ιταλίας. Όλες οι διενέξεις ανάμεσα στους πάπες και τους ισχυρούς Βυζαντινούς ή Ευρωπαίους αυτοκράτορες εξιστορούνται με κάθε λεπτομέρεια. Παράλληλα περιγράφονται όλοι οι πόλεμοι, οι ίντριγκες και οι διπλωματικές σχέσεις που συνόδευαν το κρατίδιο μέχρι και τον 16ο αιώνα. Η ναυμαχία της Ναυπάκτου ήταν μια από τις λαμπρότερες σελίδες της Ιστορίας του. Μετά τα βασίλεια ακολουθούν οι πόλεις-κράτη της κεντρικής και βόρειας Ιταλίας. Το Μιλάνο με τους Σφόρτσα, η Φλωρεντία με τους Μέδικους, η Βενετία με τους δόγηδες, η Γένουα με το τεράστιο εμπόριό της, η Σιένα, η Φεράρα, η Μάντουα, η Λούκα και η Σαβοΐα. Οι ηγεμόνες, παράλληλα με τις πολιτικές, εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις τους με τα άλλα κράτη της εποχής τους, πρωταγωνιστούν.

Από την Ιταλική Χερσόνησο μεταφερόμαστε στην Ιβηρική. Εδώ συναντάμε αρχικά το βησιγοτθικό βασίλειο, το οποίο σταδιακά μετεξελίχθηκε σε ισπανικό. Εδώ συνωστίζονται και περιγράφονται εκατοντάδες ηγέτες και προσωπικότητες, από τον Γότθο ηγεμόνα Ατάουφλο, που έδιωξε τους Βάνδαλους και αποκατέστησε δήθεν τη ρωμαϊκή κυριαρχία στην Ιβηρική Χερσόνησο, μέχρι τον Φερδινάνδο και την Ισαβέλλα, που χρηματοδότησαν τον Κολόμβο στις εξερευνητικές του προσπάθειες. Μια από τις πιο αξιομνημόνευτες ηγετικές μορφές ήταν και ο φανατικός καθολικός βασιλιάς Φίλιππος Β' που, όταν πέθανε το 1598, άφησε χρέη στη χώρα του 100 εκατομμύρια δουκάτα. Η άλλη συγκάτοικος της Ιβηρικής, η Πορτογαλία, δεν έχει να παρουσιάσει πολλά. Εδώ την τιμητική τους έχουν Βησιγότθοι, μουσουλμάνοι και χριστιανοί βασιλιάδες, όπως ο Αλφόνσος ΣΤ' και η κόρη του Τερέζα, ο Ιωάννης Α' ο Μέγας κ.ά., καθώς και, σε συνάρτηση με τις ανακαλύψεις νέων χωρών, το εμπόριο.

Την έβδομη ενότητα αναλαμβάνει να καλύψει το φραγκικό βασίλειο και η μετεξέλιξη του δυτικού τμήματός του στο γαλλικό βασίλειο. Η εξιστόρηση αρχίζει με τις πολεμικές επιτυχίες του βασιλιά Χλωδοβίκου Α' και τη μεταφορά της πρωτεύουσας στο Παρίσι (508) και σταματά με τη δολοφονία του βασιλιά Ερρίκου Δ' (1610). Στην ενότητα οκτώ έρχεται ο μετασχηματισμός του ανατολικού φραγκικού βασιλείου στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους. Η εξιστόρηση αρχίζει από τη συνθήκη του Βερντέν (843), προχωρά στη στέψη του Όθωνα Α' από τον πάπα (962) και κλείνει με τον τριακονταετή πόλεμο (1618-1648) και την ειρήνη της Βεστφαλίας. Η τελευταία ουσιαστικά διέλυσε την αυτοκρατορία, χωρίζοντάς την σε 150 κρατίδια. Ακολουθεί στην ενότητα εννιά η ίδρυση και συγκρότηση της Ελβετικής Συνομοσπονδίας. Εξιστορούνται οι σχέσεις των αυτόνομων ελβετικών καντονιών με τη γερμανική αυτοκρατορία και οι θρησκευτικές διαμάχες μέχρι τη Συνθήκη της Βεστφαλίας (1648), η οποία εξασφάλισε την ανεξαρτησία τους. Η δέκατη ενότητα ασχολείται με το αγγλοσαξονικό βασίλειο και τη μετεξέλιξή του στο αγγλικό. Η αφετηρία τοποθετείται στον 5ο αιώνα, συνεχίζει με πλειάδα βασιλιάδων και πολέμων, για να καταλήξει στην εκτέλεση της Μαρίας Στιούαρτ και την καταστροφή της αήττητης ισπανικής αρμάδας.

Οι υπόλοιπες ενότητες αναφέρονται κατά σειρά: α. στα σκανδιναβικά βασίλεια της Δανίας, Νορβηγίας και Σουηδίας, που προήλθαν από τα βασίλεια των Βίκινγκ. β. στα σλαβικά βασίλεια της Βοημίας και Πολωνίας, όπως και της Ουγγαρίας των Μαγυάρων. γ. στην κομητεία της Φλάνδρας και την ενσωμάτωσή της στο βασίλειο της Βουργουνδίας κατά τον 15ο αιώνα.

Στο τέλος καθεμίας από τις 13 ενότητες υπάρχει η σχετική με το περιεχόμενό της βιβλιογραφία. Παραπομπές δεν υπάρχουν, πιθανότατα για να μη βαρύνει περισσότερο το ήδη βαρύ από τα ονόματα και τις χρονολογίες αφηγηματικό κείμενο.

Ο συγγραφέας έχει προφανώς δουλέψει σκληρά, προκειμένου να συγκεντρώσει το τεράστιο υλικό που χρησιμοποιεί, να το οργανώσει και να μας το προσφέρει.

Ο δεύτερος τόμος, που υπερβαίνει τις 500 σελίδες, χωρίζεται σε τρεις μεγάλες ενότητες. Η πρώτη αναφέρεται στην Οικονομία και την Κοινωνία. Αναπτύσσονται οι σχέσεις της αγροτικής και της εμπορικής τάξης με την οικονομία, όπως και τα σχετικά με το νόμισμα και την εγχρήματη οικονομία. Επίσης, αναζητούνται οι ρίζες του καπιταλιστικούς πνεύματος, εξιστορείται η αστική επανάσταση του 11ου αιώνα και παρουσιάζεται το σύστημα των συντεχνιών. Τη δεύτερη ενότητα απασχολεί αποκλειστικά το μεσαιωνικό δίκαιο. Ξεκινά από το δίκαιο κατά τον πρώιμο μεσαίωνα, γίνονται αναφορές στο ρωμαϊκό δίκαιο, περνά στη γένεση του κανονικού δικαίου, εξιστορούνται οι διάφορες μορφές του εθιμικού δικαίου και η εξέλιξή του, και καταλήγει στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η τρίτη ενότητα αναφέρεται στην πολιτική θεωρία. Εδώ αναπτύσσονται ποικίλα σχετικά με την πολιτική σκέψη θέματα. Η αρχή γίνεται με την πρώιμη πολιτική σκέψη, τον εκχριστιανισμό και την αυτοκρατορική ιδεολογία. Στη συνέχεια εξιστορούνται τα σχετικά με τον παπακαισαρισμό, τον συνταγματισμό, τη λαϊκή κυριαρχία, το δικαίωμα της αντίστασης, τη νεοτερική έννοια του κράτους. Τέλος, αφού αναφέρονται τα σχετικά με την πολιτική ιδεολογία των ιταλικών πόλεων-κρατών και την πολιτική σκέψη των ουμανιστών της βόρειας Ευρώπης, αναλύονται τα σχετικά με την απολυταρχική ιδεολογία και τις ουτοπίες.

Ο δεύτερος τόμος, επειδή είναι λιγότερο φορτωμένος από ονόματα, γεγονότα και χρονολογίες, ίσως διαβάζεται πιο ευχάριστα από τους φίλους της Ιστορίας ή της φιλοσοφίας πάντοτε. Ο συγγραφέας δεν προσπάθησε να κάνει το σύγγραμμά του εμπορικό και για τον λόγο αυτό το εμπλούτισε με κάθε δυνατή λεπτομέρεια. Προσπάθησε να δώσει στους μελετητές ένα επιστημονικό βιβλίο, προκειμένου να καλύψουν τις όποιες ελλείψεις είχαν για μια τόσο νευραλγική περίοδο της ευρωπαϊκής Ιστορίας. Ο μεγάλος αριθμός γεγονότων, ονομάτων και χρονολογιών που περιλαμβάνονται στον πρώτο τόμο, όπως και το πλήθος των θεωριών που υπάρχουν στον δεύτερο, μπορεί να τρομάζουν τους απλούς αναγνώστες, ενθουσιάζουν όμως τους απαιτητικούς, όπως και τους θερμούς φίλους της Ιστορίας. Θεωρώ ότι αξίζουν συγχαρητήρια στον συγγραφέα για το εγχείρημά του.