BookStation

 

 Αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο όταν η Αλίκη, η κόρη μιας αγαπημένης μου φίλης, έγινε δεκατεσσάρων ετών. Ήθελα να συμβάλω με όποιον τρόπο μπορούσα στην ευτυχία της σ? αυτή τη Χώρα των Θαυμάτων που είναι ο κόσμος. Η ιδέα πήρε συγκεκριμένο σχήμα όταν διάβασα τα σχολικά εγχειρίδια της φιλοσοφίας που διδάσκονται στη β΄ τάξη του γενικού λυκείου: μου φάνηκαν εξαιρετικά καλογραμμένα και βαθυστόχαστα, αλλά δυσνόητα για τα παιδιά. Πιστεύω ότι πρέπει να αρχίσουμε από διαφορετική αφετηρία και να ακούσουμε τα ερωτήματα που θέτουν οι έφηβοι: τι είναι η φύση; τι είναι η ανθρώπινη κοινωνία, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η λογική; Ύστερα, να προσπαθήσουμε να απαντήσουμε, τοποθετώντας τη φιλοσοφία σ? ένα πλαίσιο γενικών γνώσεων και λαμβάνοντας υπόψη την ανυπομονησία που αποτελεί γνώρισμα της εφηβικής ηλικίας. Δεν αμφιβάλλω καθόλου ότι οι σημερινοί έφηβοι είναι πολύ εξυπνότεροι και πληροφορημένοι από εμάς όταν ήμασταν έφηβοι στη δεκαετία του 1970. Αυτό το βιβλίο απευθύνεται λοιπόν στους πολύ νέους και, γιατί όχι, σ? εμάς τους όχι-και-τόσο νέους που συχνά νομίζουμε ότι τα ξέρουμε όλα, ενώ δεν ξέρουμε τίποτα.

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος ............................................................................. 11

Στην αρχή, λίγη ιστορία .......................................................13

Και τώρα λίγη φιλοσοφία ....................................................48

Τι είναι η αγάπη; .................................................................51

Ζητήματα αντικειμενικά και ζητήματα γούστου ...................57

Ποιος είναι ο σκοπός της τέχνης; ..........................................61

Υπάρχει διαφορά μεταξύ υγείας και ομορφιάς; .................. 65

Γύρω από την αλήθεια ..........................................................70

Λέγοντας ψέματα .................................................................76

Έχουν απάντηση όλες οι ερωτήσεις; ................................... 82

Πρέπει να δεχόμαστε την πραγματικότητα; .........................87

Τι είναι οι διακρίσεις; ......................................................... 95

Σκυλίσια ζωή .....................................................................100

Ποιος θα φροντίσει το περιβάλλον; .................................... 104

Τι θα γινόταν αν δεν υπήρχε κυβέρνηση; ...........................109

Γύρω από τη θρησκεία ....................................................... 121

Ποιο είναι το νόημα της ζωής;.............................................125

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 9 23/11/2012 3:03:48 μμ

Σ Ω Τ Η Τ Ρ Ι Α Ν Τ Α Φ Υ Λ Λ Ο Υ

10

Ο εαυτός μας .....................................................................134

Είμαι ο ίδιος άνθρωπος που ήμουν; ...................................140

Είμαι ελεύθερος; ............................................................... 151

Πώς πρέπει να ζούμε; ........................................................159

Είναι η γνώση η μεγαλύτερη αρετή; ................................... 171

Σκέφτονται οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές; .......................... 178

Πώς είναι «να είσαι κάποιος άλλος»; ................................185

Κι αν το αύριο δεν έρθει; ..................................................193

Είναι αληθινός ο κόσμος γύρω μας; ...................................203

Υπάρχει μια αρχή στο σύμπαν; ..........................................212

Επιστήμη και ψευτοεπιστήμη .............................................233

Είναι λοιπόν ο φυσικός κόσμος ένα «ατύχημα»; ................241

Είναι λογική η θρησκευτική πίστη; ....................................258

Τι είναι καλύτερο για μένα; ..............................................270

Λίγα λόγια για την ψυχανάλυση, το υποσυνείδητο

και την ατομική ευθύνη ................................................275

Τελικά, ποιο είναι το νόημα της ζωής; ................................285

Μαζί ή μόνοι; ....................................................................301

Γίνεται ο κόσμος καλύτερος; .............................................309

Ευρετήριο ..........................................................................321

Για να μάθουμε περισσότερα .............................................325

Ευχαριστίες .......................................................................327

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 10 23/11/2012 3:03:49 μμ

11

MΙ Λ Ω Ν ΤΑ Σ ΜΕ Τ Η Ν Α Λ Ι Κ Η

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο όταν η Αλίκη, η κόρη

μιας αγαπημένης μου φίλης, έγινε δεκατεσσάρων ετών.

Ήθελα να συμβάλω με όποιον τρόπο μπορούσα στην ευ-

τυχία της σ? αυτή τη Χώρα των Θαυμάτων που είναι ο

κόσμος. Η ιδέα πήρε συγκεκριμένο σχήμα όταν διάβασα

τα σχολικά εγχειρίδια της φιλοσοφίας που διδάσκονται

στη β΄ τάξη του γενικού λυκείου: μου φάνηκαν εξαιρετικά

καλογραμμένα και βαθυστόχαστα αλλά δυσνόητα για τα

παιδιά. Νομίζω μάλιστα ότι, αν ένας φοιτητής της φιλοσο-

φικής σχολής κατέχει το περιεχόμενο αυτών των βιβλίων

καθώς και το πλήθος των φιλοσοφικών, λογοτεχνικών και

καλλιτεχνικών αναφορών τους, μπορεί να πάρει το πτυχίο

του. Η ύλη της φιλοσοφίας στο λύκειο καταδεικνύει υπερ-

βολικές προσδοκίες και εγγυάται την απογοήτευση τόσο

των μαθητών ?που βρίσκουν τη φιλοσοφία απρόσιτη? όσο

και των καθηγητών που καλούνται να τη διδάξουν μέσα

σε ελάχιστο διδακτικό χρόνο.

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 11 23/11/2012 3:03:49 μμ

Σ Ω Τ Η Τ Ρ Ι Α Ν Τ Α Φ Υ Λ Λ Ο Υ

12

Πιστεύω ότι πρέπει να αρχίσουμε από διαφορετική αφε-

τηρία και να ακούσουμε τα ερωτήματα που θέτουν οι έφη-

βοι: τι είναι η φύση; τι είναι η ανθρώπινη κοινωνία, η

ελευθερία, η δικαιοσύνη, η λογική; Ύστερα, να προσπαθή-

σουμε να απαντήσουμε, τοποθετώντας τη φιλοσοφία σ? ένα

πλαίσιο γενικών γνώσεων και λαμβάνοντας υπόψη την

ανυπομονησία που αποτελεί γνώρισμα της εφηβικής ηλι-

κίας. Δεν αμφιβάλλω καθόλου ότι οι σημερινοί έφηβοι είναι

πολύ εξυπνότεροι και πληροφορημένοι από εμάς όταν ήμα-

σταν έφηβοι στη δεκαετία του 1970. Ο κόσμος προχωρεί

με μεγάλες δρασκελιές παρά τις αναταράξεις και τα πι-

σωγυρίσματα. το ανθρώπινο είδος ψηλώνει, ομορφαίνει και

μαθαίνει όλο και περισσότερα πράγματα με ευκολότερο

τρόπο. Παρ? όλα αυτά, τα σχολικά βιβλία είναι αποθαρρυ-

ντικά για τα περισσότερα παιδιά (και, συχνά, για τους

περισσότερους δασκάλους). Καθώς λοιπόν η Αλίκη πλησι-

άζει πια την ηλικία των δεκαπέντε, αποφάσισα να γράψω

γι? αυτήν, και για τα άλλα όμορφα, έξυπνα και χαριτωμέ-

να δεκαπεντάχρονα, ένα βιβλίο με ερωτήσεις τις οποίες

μπορούμε να σκεφτούμε και να συζητήσουμε, καθώς και

με κάποιες εξίσου συζητήσιμες απαντήσεις γύρω από τη

φιλοσοφία, γύρω από τα μεγάλα προβλήματα της εποχής

μας και του ανθρώπου γενικότερα. Αυτό το βιβλίο απευ-

θύνεται λοιπόν στους πολύ νέους και, γιατί όχι, σ? εμάς

τους όχι-και-τόσο νέους που συχνά νομίζουμε ότι τα ξέ-

ρουμε όλα ενώ δεν ξέρουμε τίποτα. Είναι η πρώτη φορά

που επιχειρώ να γράψω κάτι που έχει, ας πούμε, παιδα-

γωγικό χαρακτήρα: ίσως επικράτησε, πρόσκαιρα, ένα πα-

λιό γονίδιο που περιπλανάται μέσα μου εδώ και δεκαετί-

ες. κατάγομαι από μια μακρά σειρά δασκάλων, καθηγητών

και ιερωμένων. Ίσως έτσι εξηγούνται όλα.

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 12 23/11/2012 3:03:49 μμ

13

MΙ Λ Ω Ν ΤΑ Σ ΜΕ Τ Η Ν Α Λ Ι Κ Η

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ, ΛΙΓΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΛΙΚΗ: Γιατί χρειάζεται να μάθουμε τι είναι η φιλοσο-

φία;

Σ.Τ.: Για να μάθουμε να σκεφτόμαστε ώστε να αντιμε-

τωπίζουμε με σοφία τα προβλήματα της ζωής. Η σοφία

είναι μια από τις προϋποθέσεις της ευτυχίας. Όλοι θέλου-

με να είμαστε ευτυχισμένοι... κι όλοι προσπαθούμε... συχνά

όμως μας λείπουν τα εργαλεία.

ΑΛΙΚΗ: Ναι, εντάξει, αλλά τι είναι η φιλοσοφία;

Σ.Τ.: Φιλοσοφία είναι o κλάδος της έρευνας και της

γνώσης που ασχολείται με ερωτήματα, προβλήματα ή απο-

ρίες που μπορούμε να ονομάσουμε οριακά, θεμελιώδη ή

έσχατα.

ΑΛΙΚΗ: Βαριές έννοιες? Ποια είναι αυτά τα ερωτήματα;

Σ.Τ.: Είναι όσα αφορούν την ύπαρξη του ανθρώπου, τη

νόηση, την αξία που έχει η ζωή, τη γλώσσα, τη λογική.

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 13 23/11/2012 3:03:49 μμ

Σ Ω Τ Η Τ Ρ Ι Α Ν Τ Α Φ Υ Λ Λ Ο Υ

14

ΑΛΙΚΗ: Και σε τι ξεχωρίζει από άλλους τρόπους αντι-

μετώπισης αυτών των προβλημάτων; Από τη θρησκεία για

παράδειγμα; Και η θρησκεία δίνει απαντήσεις.

Σ.Τ.: Η φιλοσοφία προσπαθεί να τα προσεγγίσει με τη

λογική, όχι με την πίστη. Η λέξη φιλοσοφία προέρχεται

από το αρχαίο ελληνικό φιλείν (αγαπώ) και τη λέξη σοφία,

δηλαδή αγάπη για τη σοφία. Η φιλοσοφία αναζητεί απα-

ντήσεις σε ερωτήματα που ίσως ξεπερνούν τις ανθρώπινες

γνωστικές δυνατότητες, βοηθώντας στη διερεύνηση των

ορίων της ανθρώπινης σκέψης, ακόμα και όταν ο προβλη-

ματισμός δεν φτάνει σε κάποιο συγκεκριμένο και αδιάσει-

στο αποτέλεσμα.

ΑΛΙΚΗ: Δηλαδή η φιλοσοφία ρωτάει πράγματα αλλά

δεν απαντάει στα σίγουρα.

Σ.Τ.: Θα μπορούσαμε να πούμε ότι φιλοσοφία είναι

σκέψη πάνω στην ίδια τη σκέψη και στις δυνατότητες της

σκέψης.

ΑΛΙΚΗ: Ένας τρόπος να σκεφτόμαστε.

Σ.Τ.: Ένας τρόπος να σκεφτόμαστε αναζητώντας τις

αιτίες των πραγμάτων. Ένας άλλος τρόπος είναι τα μαθη-

Υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στη θρησκεία και τη

φιλοσοφία. Ο όρος θρησκεία ή «πίστη», ή «σύστημα πί-

στης», σημαίνει τη συμφωνία μιας ομάδας ανθρώπων στην

ύπαρξη μιας υπερφυσικής δύναμης, στην ύπαρξη του ιερού

ή του θείου, του «θεϊκού» δηλαδή. Η συμφωνία στο ότι

υπάρχει μια υπερφυσική δύναμη συνδυάζεται με κάποιες

ηθικές αρχές, κάποιες αξίες και κάποιες τελετουργίες.

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 14 23/11/2012 3:03:49 μμ

15

MΙ Λ Ω Ν ΤΑ Σ ΜΕ Τ Η Ν Α Λ Ι Κ Η

ματικά, η φυσική? Όμως υπάρχει μια σημαντική διαφορά:

η φιλοσοφία ασχολείται με τη σχέση του ανθρώπου με τον

κόσμο και τη θέση του μέσα σ? αυτόν.

ΑΛΙΚΗ: Το ίδιο και η αστρονομία.

Σ.Τ.: Ναι, αλλά η φιλοσοφία δεν αναλύει μόνο την πραγ-

ματικότητα και τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε με τις

αισθήσεις μας, αλλά διατυπώνει προτάσεις για τη βελτίω-

ση του ανθρώπου και της ανθρώπινης κοινωνίας.

ΑΛΙΚΗ: Είναι αλήθεια ότι η φιλοσοφία γεννήθηκε στην

αρχαία Ελλάδα;

Σ.Τ.: Η φιλοσοφία προέρχεται από κάμποσες πηγές,

χώρες και γλώσσες. Είναι αλήθεια ότι οι Έλληνες έβγαλαν

τον δυτικό κόσμο από το σκοτάδι της τυφλής πίστης και

της μυθολογίας. Ωστόσο, ο ελληνικός πολιτισμός αναπτύ-

χθηκε παραλλήλως με άλλους: οι Αιγύπτιοι είχαν κλίση

στα μαθηματικά, στην αστρονομία, στην ιατρική. Οι Ασ-

σύριοι και γενικότερα οι κάτοικοι της Μεσοποταμίας ?που

σήμερα είναι κομμάτι του Ιράκ, της Τουρκίας και της Συ-

ρίας? είχαν κλίση στην αναζήτηση ενός ανώτερου όντος...

η αντίληψή τους ήταν μοιρολατρική. Ξέρεις τι ονομάζουμε

μοιρολατρία... είναι μια λέξη που χρησιμοποιούμε στην

καθημερινότητα.

ΑΛΙΚΗ: Οι μοιρολάτρες πιστεύουν ότι για όσα μας συμ-

βαίνουν, καλά ή άσχημα, ευθύνονται οι θεοί, ότι το έχουν

αποφασίσει ανώτερες δυνάμεις. Αυτό όμως το πιστεύουν

πολλοί άνθρωποι, όχι μόνο οι Ασσύριοι...

Σ.Τ.: Σε κάθε μέρος του κόσμου κάτι αναπτύχθηκε πε-

ρισσότερο από κάτι άλλο. Στη Μεσοποταμία, εκτός από

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 15 23/11/2012 3:03:49 μμ

Σ Ω Τ Η Τ Ρ Ι Α Ν Τ Α Φ Υ Λ Λ Ο Υ

16

την κλίση προς τη μοιρολατρία, οι άνθρωποι είχαν κλίση

και στη νομική επιστήμη...

ΑΛΙΚΗ: Αυτό που μας λένε, ότι εμείς οι Έλληνες δώσα-

με τα φώτα του πολιτισμού, είναι αλήθεια;

Σ.Τ.: Οι φιλόσοφοι της αρχαίας Ελλάδας έκαναν τα

ερωτήματα του ανθρώπου ?ποιος είμαι, από πού έρχομαι,

πώς πρέπει να ζήσω, τι είναι το Καλό, τι είναι το Κακό, τι

είναι το Ωραίο? μια ολόκληρη «επιστήμη». Πράγματι, η

αρχαία ελληνική φιλοσοφία είναι η βάση του δυτικού πο-

λιτισμού. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι συνετέλεσαν στην

εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης, αλλά κυρίως της σκέψης

στη Δύση.

ΑΛΙΚΗ: Έχω ακούσει ότι υπήρχαν μεγάλοι Κινέζοι φι-

λόσοφοι.

Σ.Τ.: Πράγματι. Για παράδειγμα, περίπου την ίδια επο-

χή με τους δικούς μας προσωκρατικούς φιλοσόφους ?με

τον Θαλή, τον Ηράκλειτο, τον Πυθαγόρα? στην Κίνα έζησε

ο Κομφούκιος. Η σκέψη του επηρέασε τον πολιτισμό της

Ασίας.

ΑΛΙΚΗ: Δηλαδή οι φιλόσοφοι επηρεάζουν τον πολιτισμό;

Σ.Τ.: Για να απαντήσουμε σ? αυτό πρέπει πρώτα να

δώσουμε έναν πιο αναλυτικό ορισμό της φιλοσοφίας.

ΑΛΙΚΗ: Ε, άντε δώσε, καθυστερείς. Τι είναι λοιπόν η

φιλοσοφία;

Σ.Τ.: Η φιλοσοφία είναι μια δεξαμενή γνώσεων, σκέ ψεων,

ερωτημάτων από την οποία ξεπηδούν όλες οι επιστήμες.

Οι θετικές επιστήμες ?τα μαθηματικά, η φυσική, η χημεία,

η ιατρική, η φαρμακολογία, η αστρονομία? και οι μεταγε-

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 16 23/11/2012 3:03:49 μμ

17

MΙ Λ Ω Ν ΤΑ Σ ΜΕ Τ Η Ν Α Λ Ι Κ Η

νέστερες θεωρητικές επιστήμες, όπως είναι η ψυχολογία,

η κοινωνιολογία και η ανθρωπολογία, προέκυψαν από τον

φιλοσοφικό στοχασμό.

ΑΛΙΚΗ: Ποιες σκέψεις θεωρούμε ότι είναι «φιλοσοφι-

κές»; Δεν είναι όλες οι σκέψεις φιλοσοφικές.

Σ.Τ.: Ας πούμε: Γιατί υπάρχει ο κόσμος; Δημιούργησε

κάποιος τον κόσμο ή δημιουργήθηκε μοναχός του; Πώς

μπορώ να γνωρίσω τον κόσμο; Ακόμα και η πιο απλή κα-

θημερινή σκέψη βασίζεται σε κάποιο φιλοσοφικό ερώτημα.

Για παράδειγμα, όταν ετοιμάζομαι να βγω και αναρωτιέ-

μαι τι να φορέσω, στην πραγματικότητα αναρωτιέμαι για

το ποια θέλω να είναι η εικόνα μου, καθώς και για το πώς

αισθάνομαι εκείνη τη στιγμή για τον εαυτό μου.

ΑΛΙΚΗ: Λες: «Πώς μπορώ να γνωρίσω τον κόσμο» ?

σιγά τη φιλοσοφική ερώτηση! Γνωρίζω τον κόσμο κάνοντας

ταξίδια.

Σ.Τ.: Εντάξει, αλλά στη φιλοσοφία μιλάμε για τη «φύση»

του κόσμου. Για τη θέση του ανθρώπου μέσα σ? αυτόν, για

το «γιατί» και το «πώς» υπάρχει. Για το αν είναι ελεύθε-

ρος να επιλέξει ό,τι θέλει και για το αν μπορεί να ξεχωρί-

σει το Καλό από το Κακό.

ΑΛΙΚΗ: Και δεν απαντάει ο καθένας με τον τρόπο του;

Δεν μπορούμε να πούμε ό,τι θέλουμε;

Σ.Τ.: Όχι ακριβώς. Παρ? όλο το εύρος της έννοιας της

φιλοσοφίας και των διαφορετικών αντιλήψεων, η φιλοσοφία,

όπως είπαμε, είναι, θα λέγαμε, μια «επιστήμη», αν και όχι

«θετική επιστήμη» όπως είναι η φυσική. Επομένως, η μέ-

θοδος ενός στοχασμού ώστε αυτός να ονομαστεί φιλοσο-

φικός πρέπει να τηρεί συγκεκριμένα επιστημονικά κριτή-

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 17 23/11/2012 3:03:49 μμ

Σ Ω Τ Η Τ Ρ Ι Α Ν Τ Α Φ Υ Λ Λ Ο Υ

18

ρια και να περνά από κάποια στάδια. Αυτά τα στάδια

είναι η παρατήρηση, η υπόθεση, το πείραμα, η απόδειξη

και η επανάληψη. Ο φιλοσοφικός στοχασμός πρέπει να

περιλαμβάνει επιστημονική αποδεικτική διαδικασία.

ΑΛΙΚΗ: Τι σημαίνει «αποδεικτική διαδικασία»;

Σ.Τ.: Θυμήσου τι κάνετε στο μάθημα των μαθηματικών.

Στα μαθηματικά, απόδειξη είναι μια πειστική παρουσίαση

ότι κάποια μαθηματική πρόταση είναι ορθή μέσα στα πλαί-

σια του πεδίου των μαθηματικών. Στα μαθηματικά, η από-

δειξη παράγεται «αναγωγικά», με τη λογική ? όχι εμπει-

ρικά.

ΑΛΙΚΗ: Στα μαθηματικά δεν κάνουμε πειράματα. Στη

φυσική και στη χημεία κάνουμε?

Σ.Τ.: Ακριβώς. Στα μαθηματικά κάνουμε κάτι άλλο:

μετατρέπουμε μια έκφραση σε γενικότερη μορφή ? σε μορ-

φή απλούστερη αλλά ισοδύναμη. Τι θέλω να πω μ? αυτό:

η απόδειξη πρέπει να δείχνει ότι μια πρόταση είναι αλη-

θινή για όλες τις περιπτώσεις όπου εφαρμόζεται ? χωρίς

καμιά εξαίρεση. Μια πρόταση χωρίς απόδειξη για την

οποία πιστεύεται ή υπάρχουν σοβαρές υποψίες ότι ισχύει,

την ονομάζουμε εικασία.

ΑΛΙΚΗ: Ωχ, τώρα μπλέξαμε με τα μαθηματικά. Να κά-

νουμε άλλο βιβλίο για τα μαθηματικά.

Σ.Τ.: Επιστρέφω στη φιλοσοφία. Χρησιμοποιούμε λοιπόν

τη λογική για να εξάγουμε συμπεράσματα. Η διαφορά από

τα μαθηματικά είναι ότι χρησιμοποιούμε τη φυσική γλώσ-

σα ?δηλαδή τις λέξεις, όχι τους αριθμούς και τα σχήματα?

με αποτέλεσμα να υπάρχει πάντα κάποια αμφισημία? Για

παράδειγμα, μπορούμε να πούμε το εξής παράλογο: Ο

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 18 23/11/2012 3:03:49 μμ

19

MΙ Λ Ω Ν ΤΑ Σ ΜΕ Τ Η Ν Α Λ Ι Κ Η

αστυνομικός είναι όργανο. Το μπουζούκι είναι όργανο. ?ρα

ο αστυνομικός είναι μπουζούκι!

ΑΛΙΚΗ: Επειδή η λέξη «όργανο» έχει πολλές έννοιες.

Σ.Τ.: Επειδή υπάρχει λογικό σφάλμα. Εξίσου παράλογο

θα ήταν και το «το βιολί είναι όργανο, το μπουζούκι είναι

όργανο, άρα το βιολί είναι μπουζούκι».

ΑΛΙΚΗ: Πάντως αυτός ο παραλογισμός έχει σχέση και

με τη γλώσσα, με τη χρήση των λέξεων.

Σ.Τ.: Κυρίως έχει σχέση με το πώς εξάγουμε ή δεν εξά-

γουμε λογικά συμπεράσματα. Πράγματι όμως σχετίζεται

και με τη γλώσσα. Η φιλοσοφία της γλώσσας ερευνά την

καταγωγή και τη χρήση της γλώσσας και αναρωτιέται πώς

και γιατί χρησιμοποιούμε τις λέξεις. Η φιλοσοφία της γλώσ-

σας είναι κλάδος της φιλοσοφίας.

ΑΛΙΚΗ: Δηλαδή η φιλοσοφία είναι μια επιστήμη, όπως

είναι επιστήμη η ιατρική που χωρίζεται σε ειδικότητες: την

παιδιατρική, τη χειρουργική...

Σ.Τ.: Κάπως έτσι, ναι. Και χωρίζεται σε «ειδικότητες»

ας πούμε. Μια από τις ειδικότητες της φιλοσοφίας είναι η

ηθική.

ΑΛΙΚΗ: Ασχολείται με το Καλό και το Κακό.

Σ.Τ.: Και κάτι περισσότερο. Ηθική ονομάζεται ο τομέας

της φιλοσοφίας που διερευνά ποιος είναι ο καλύτερος τρό-

πος να ζει ο άνθρωπος, καθώς και αν μια τέτοια ερώτηση

μπορεί πράγματι να απαντηθεί.

ΑΛΙΚΗ: Επειδή δεν συμφωνούμε όλοι στο τι είναι

«Καλό» και τι «Κακό».

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 19 23/11/2012 3:03:49 μμ

Σ Ω Τ Η Τ Ρ Ι Α Ν Τ Α Φ Υ Λ Λ Ο Υ

20

Σ.Τ.: Και γι? αυτό, αλλά και διότι δεν μπορούμε να

ακολουθούμε απαραβίαστους κανόνες. Για παράδειγμα,

το να λέμε ψέματα είναι «κακό». Δες όμως μια περίπτω-

ση όπου είναι «καλό»: έστω ότι ζούμε στην εποχή του

Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι ναζί κυνηγούσαν

τους Εβραίους και τους έστελναν σε στρατόπεδα συγκέ-

ντρωσης για να τους εξοντώσουν. Κρύβω λοιπόν έναν

Εβραίο στο σπίτι μου για να τον σώσω. Έρχεται η Γκεστά-

πο ?η αστυνομία των ναζί? και με ρωτάει: «Μήπως κρύβεις

Εβραίους στο σπίτι σου;». Τότε πρέπει να πω ψέματα, δεν

πρέπει; Πρέπει.

ΑΛΙΚΗ: Διότι υπάρχει κάτι σημαντικότερο από το να

πεις αλήθεια. Η ζωή του κρυμμένου ανθρώπου.

Σ.Τ.: Ακριβώς. Αλλά δεν είναι πάντοτε τόσο σοβαρό το

διακύβευμα: μερικές φορές λέμε ψέματα και για λιγότερο

σημαντικούς λόγους. Από ευγένεια, για παράδειγμα?

ΑΛΙΚΗ: Ποιον άλλο κλάδο της φιλοσοφίας έχουμε;

Σ.Τ.: Ένας άλλος κλάδος είναι η αισθητική, που σχολεί-

ται με την ομορφιά, αλλά όχι μόνο με την ομορφιά του

ανθρώπου. Αισθητική είναι ο τομέας που ασχολείται με τη

μελέτη και αντίληψη της ομορφιάς, της τέχνης, του γούστου.

Δηλαδή με το τι είναι ωραίο, τι είναι άσχημο, τι είναι αρ-

μονικό, τι δυσαρμονικό. Με την «πρόσληψη» του Ωραίου

από τον άνθρωπο.

ΑΛΙΚΗ: Τι θα πει αρμονικό και δυσαρμονικό;

Σ.Τ.: Υπάρχει ωραία μουσική όπως υπάρχει και ο ήχος

του κομπρεσέρ? Ακόμα και για την «ωραία» μουσική

διακρίνουμε διαφορετικές εκτιμήσεις. Σε κάποιον αρέσει

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 20 23/11/2012 3:03:49 μμ

21

MΙ Λ Ω Ν ΤΑ Σ ΜΕ Τ Η Ν Α Λ Ι Κ Η

το ροκ, σε άλλον η όπερα? Και πάλι υπάρχουν διακρίσεις:

σε κάποιον αρέσει ένας ροκ καλλιτέχνης αλλά δεν αρέσει

ένας άλλος, ή του αρέσει μια όπερα ενώ βρίσκει μιαν άλλη

κατώτερη.

ΑΛΙΚΗ: Ο καθένας έχει τη γνώμη του.

Σ.Τ.: Ο καθένας έχει τη γνώμη του και την ελευθερία να

την εκφράζει. Ωστόσο, όσο πιο καλλιεργημένοι είμαστε

τόσο αναζητούμε ωραιότερα πράγματα.

ΑΛΙΚΗ: Και ποιος αποφασίζει τι είναι «ωραιότερο»;

Σ.Τ.: Κανείς δεν αποφασίζει. Η φιλοσοφία, η αισθητική,

μας βοηθάει να κρίνουμε με βάση τη δική μας προσωπικό-

τητα. Θυμάμαι συχνά πως, όταν ήμουν δεκατριών ετών,

πήγα με τους γονείς μου σ? ένα μουσείο στο Μόναχο. Εκεί

είδα υπέροχους πίνακες ζωγραφικής που με συγκίνησαν

πολύ ? μου άρεσαν όλοι, ή σχεδόν όλοι. Όταν όμως έφτασα

μπροστά σ? έναν πίνακα του Καντίνσκι, μου φάνηκε υπερ-

βολικά ωραίος! Ήθελα να αγκαλιάσω τον πίνακα και να

τον πάρω μαζί μου στο σπίτι! Εκείνη την εποχή, ανακάλυ-

ψα το «ωραίο» σε πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες.

ΑΛΙΚΗ: Στη μουσική;

Σ.Τ.: Στη μουσική μεταξύ άλλων. Με έναν ανεξήγητο

τρόπο, μερικά ροκ κομμάτια με συγκινούσαν πολύ ενώ

άλλα μου φαίνονταν σαχλά ή θορυβώδη.

ΑΛΙΚΗ: Ναι, αλλά δεν συμφωνούν όλοι στο ποιο είναι

σαχλό και ποιο δεν είναι.

Σ.Τ.: Είναι δύσκολο να συμφωνήσουμε όλοι πάνω σε

κάτι. Συχνά έχουν δίκιο οι πλειοψηφίες. Εξίσου συχνά έχουν

δίκιο οι μειοψηφίες. Παλιά οι άνθρωποι πίστευαν ότι η Γη

7732 Milontas gia tin Aliki_film.indd 21 23/11/2012 3:03:49 μμ

Σ Ω Τ Η Τ Ρ Ι Α Ν Τ Α Φ Υ Λ Λ Ο Υ