BookStation

Κείμενα ποὺ ἀφοροῦν τὸ Βιβλίο. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ἡ συμμετοχὴ τῶν εὐσεβῶν χριστιανῶν σὲ κοινὴ συνάθροιση στὶς καθιερωμένες ἱερὲς ἀκολουθίες πρὸς ψυχικὴ ὠφέλεια, μετουσιώνεται μέσῳ τῆς θερμῆς προσευχῆς, ἀλλὰ καὶ τῆς ἐπίκλησης πρεσβειῶν τῶν ἑορταζομένων Ἁγίων τῆς ἐκκλησία μας πρὸς τιμὴ τῶν ὁποίων ψάλλουμε (τραγουδᾶμε) ὕμνους (ποιήματα) καὶ δοξάζουμε τὸν Τριαδικὸ Θεό. Οἱ ψαλμωδίες ἀναφέρονται σὲ ἱστορικὰ γεγονότα ποὺ ἐξυμνοῦν βιβλικὲς μορφὲς καὶ τὴ δράση τῶν Ἁγίων μας. Ἔτσι, τὸ ἀπολυτίκιο εἶναι σύντομο ποίημα ποὺ περιγράφει τὴν ὑπόθεση (ἱστορία) τῆς τελούμενης ἑορτῆς, ὁ Κανόνας τοῦ Ἁγίου εἶναι ἐπίσης συνθετότερο ποίημα μὲ ἐννέα ᾠδὲς (ἐμεῖς παραλείπουμε τὴν 2η ᾠδὴ καὶ ψάλλουμε τὶς ὑπόλοιπες ὀκτώ)· τὸ πρῶτο αὐτόμελο κάθε ᾠδῆς εἶναι ὁ «Εἱρμὸς» καὶ τὰ ὑπόλοιπα προσόμοια εἶναι τὰ «Τροπάρια», γιατὶ τέρπονται, πηγαίνουν δηλαδή, πάνω στὴ μελωδία τοῦ Εἱρμοῦ. Ὅλα αὐτὰ τὰ ποιήματα (ἄσματα) τὰ ὁποῖα ἀναλόγως τῆς μελωδίας τους τοὺς δίνουμε καὶ διαφορετικὴ ὀνομασία [ἀπολυτίκιο, καθίσματα, κανόνας, κοντάκια, μεγαλυνάρια, ἐξαποστειλάρια κλπ] ἐνσωματώνονται σὲ προκαθορισμένη σειρὰ μὲ ἄλλα ἐπιλεγμένα βιβλικὰ κείμενα καὶ συναποτελοῦν τὶς τακτικὲς Ἱερὲς Ἀκολουθίες ποὺ ἔχει θεσπίσει ἡ Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ Ἐκκλησία μας. Τὸ ἀνὰ χεῖρας πόνημα, ὡς βοηθητικὸ βιβλίο, ἀποσκοπεῖ στὸ νὰ χρησιμοποιηθεῖ ἀπὸ ἱεροψάλτες, ἱερείς, (ἀλλὰ καὶ προσκυνητές), κατὰ τὴν τέλεση τῶν τριῶν ἀκολουθιῶν (Ἑσπερινός, Ὄρθρος, Θεία Λειτουργία) τὴν 8η καὶ 9η Μαΐου ἑκάστου ἔτους στὴ μνήμη τοῦ Ἁγίου Ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Νικολάου τοῦ Νέου τοῦ ἐν Βουναίνῃ. Γιὰ τὸν ἐμπλουτισμὸ καὶ τὴν κατάρτιση τῆς διάταξης τῶν λειτουργικῶν ἁγιολογικῶν κειμένων τῶν ἀκολουθιῶν ποὺ παρατίθενται ἐδῶ, βασιστήκαμε στὰ κείμενα τοῦ κώδικα ὑπ. ἀρ. 81 τῆς μονῆς Μεταμορφώσεως τῶν Μετεώρων, ὅπως αὐτὰ δημοσιεύτηκαν γιὰ πρώτη φορᾶ τὸ 1972 στὴ διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ ἀείμνηστου καθηγητῆ Δημητρίου Σοφιανοῦ. Μὲ βάση τὸ πόνημα τοῦ Σοφιανοῦ, ὁ ἀρχικὸς Βίος τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ Νέου συντάχθηκε ἀπὸ κάποιον συνονόματό του (Νικόλαο) μοναχό, περὶ τὰ μέσα τοῦ 10ου (δλδ, ἀρκετὰ κοντὰ στὰ ἰστορούμενα γεγονότα) σὲ λόγια γλώσσα (ἀρχαΐζουσα), ἀνέκδοτος μέχρι τὸ 1972 καὶ ἄγνωστος στὴν ἱστορικὴ ἔρευνα. Ἀργότερα κατὰ τὸν 16ο αἰώνα ἀντιγράφηκε αὐτούσιος ἀπὸ τὸν μοναχὸ Ἰωάννη ἐκ Τιρνάβου, στὸν ὑπ' ἀριθ. 81 προαναφερθέντα κώδικα τῆς ἱερᾶς μονῆς Μεταμορφώσεως τῶν Μετεώρων (φ. 139β -146β ὁ βίος), καὶ ἀποτελεῖ τὴν μοναδικὴ ἀξιόπιστη πηγὴ γιὰ τὸν Ἅγιο, ὅπου πάνω σ' αὐτὴ τὴν πηγὴ βασίστηκαν ὅλες οἱ μεταγενέστερες ἐκδοθέντες διασκευές. Οἱ διασκευὲς αὐτὲς (συνήθως σὲ γλώσσα τῆς ἐποχῆς τους) ποὺ ἐκδόθηκαν στὴν πορεία, ἀπὸ τὸν 17ο αἰώνα καὶ ἐντεῦθεν, παραποίησαν ἢ παρέλειψαν οὐσιώδεις ἱστορικὲς μαρτυρίες ποὺ περιέχονταν στὸ ἀρχικὸ κείμενο. Ἀποτέλεσμα αὐτοῦ ἦταν οἱ μεταγενέστεροι σύγχρονοι συγγραφεῖς ποὺ στηρίχθηκαν στὰ κείμενα τῶν ἐκδοθέντων διασκευῶν, νὰ καταλήξουν σὲ αὐθαίρετα ἢ ἐσφαλμένα συμπεράσματα. Ἐξαιτίας αὐτοῦ, ἀκοῦμε σὲ πολλὲς ἀκολουθίες νὰ προσαγορεύεται ὁ Ἅγιος ὡς Ὁσιομάρτυρας, ἀντὶ τοῦ ὀρθοῦ Μεγαλομάρτυρας. Ὁ καθηγητὴς Σοφιανὸς ποὺ ἀσχολήθηκε ἐκτενῶς μὲ τὸν Ἅγιο σημειώνει χαρακτηριστικὰ: «Ὁ ἅγιος οὗτος ἔζησε καὶ ἐμαρτύρησεν ἐν Θεσσαλίᾳ ἐπὶ τῆς βασιλείας τοῦ αὐτοκράτορος Λέοντος ς΄τοῦ Σοφοῦ (886-912), ὁ δὲ Βίος αὐτοῦ ἐνέχει ὅλως ἰδιάζουσα σπουδαιότητα, διότι ὁ βιογραφούμενος δὲν ἦτο τυχαῖος ἀσκητὴς ἢ μοναχός, εἰς τὸν Βίον τοῦ ὁποίου παρεμπιπτόντως παρεμβάλλονται καὶ ἰστορικαὶ τινὲς μαρτυρίαι, ἀλλὰ φορεὺς κρατικῆς ἐξουσίας ἐν Θεσσαλίᾳ, διορισθεὶς παρ? αὐτοῦ τοῦ αὐτοκράτορος ἀρχηγὸς τοῦ ἐν Λαρίσῃ ἑδρεύοντος στρατιωτικοῦ σώματος... Ὅθεν προφανὴς εἶναι ἡ ἀνάγκη τῆς ἐπανεξετάσεως τοῦ ὄλου θέματος διὰ τῆς παρουσιάσεως τῶν ἀγνώστων μέχρι τοῦδε ἀρχικῶν κειμένων τοῦ Βίου καὶ τῆς ἀκολουθίας τοὺ ἁγίου...». Στὸν προαναφερθέντα κώδικα πρὶν τὴν ἐξιστόρηση τοῦ Βίου τοῦ Ἁγίου Νικολάου, ὑπάρχει ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου (130α -139β ἡ ἀκολουθία) καθὼς καὶ σύντομο Συναξάρι. Τὸ Συναξάρι αὐτὸ ἔχει συνταχθεῖ ἀπὸ ἕτερο πρόσωπο ἀπ? αύτὸ ποὺ συνέταξε τὴν ἀκολουθία καὶ τὸ περιεχόμενό του δὲν συμφωνεῖ μὲ τὸ περιεχόμενο τῆς Ἀκολουθίας, οὔτε μὲ τὸν Βίο τοῦ Ἁγίου ποὺ ἀκολουθεῖ στὰ ἑπόμενα φύλλα τοῦ κώδικα (139β- 146β ὁ βίος). Παρ' αὐτὰ παρατίθεται στὸ παρὸν βιβλίο ὡς ἀναπόσπαστο κομμάτι τοῦ Κώδικα ὑπ. ἀρ. 81 τῆς μονῆς Μεταμορφώσεως τῶν Μετεώρων, ὅπως δημοσιεύτηκε τὸ 1972 στὴ διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ Σοφιανοῦ. Σήμερα ὑπάρχουν ἀρκετὲς Ἀκολουθίες (πλήρης ἤ τμήματα αὐτῶν) πρὸς τιμὴ τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ Νέου τοῦ ἐν Βουναίνῃ, σὲ χειρόγραφα γραμμένα ἀπὸ τὸν 17ο αἰώνα καὶ μετέπειτα, ἐκ τῶν ὁποίων κάποιες ἀνέκδοτες. Ὅλες ἔχουν τὴ δική τους ἱστορικὴ καὶ πνευματικὴ ἀξία. Ὡστόσο καλὸν θὰ ἦταν νὰ ὑπάρξει ἀντικατάσταση τοῦ χαρακτηρισμοῦ «Ὁσιομάρτυρας», μὲ τὸ ὀρθὸ «Μεγαλομάρτυρας» ὅπου αὐτὸ παρατηρεῖται στὶς Ἀκολουθίες αὐτές. Θεωρήσαμε λοιπὸν ὠφέλιμη καὶ χρήσιμη τὴ σύνταξη τοῦ παρόντος βιβλίου, ὥστε νὰ ὑπάρχει συνεχὴς ροὴ στὴ διάταξη σὲ ὅτι ἀφορᾶ τὰ κείμενα τῶν ἀκολουθιῶν πρὸς τιμὴ τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ Νέου τοῦ ἐν Βουναίνῃ, γιὰ διευκόλυνση τῶν ἱεροψαλτῶν, τῶν Ἱερέων καὶ εὐλαβῶν προσκυνητῶν. Ἐπίσης, πολύτιμο βοήθημα γιὰ τὴ σύνταξή τοῦ παρόντος, ἀλλὰ καὶ χρήσιμο κατὰ τὴ Θεία Λειτουργία εἶναι καὶ τὸ βιβλίο «Ἐγκόλπιον τοῦ Ἀναγνώστου καὶ Ψάλτου» ποὺ ἐπιμελήθηκε ὁ πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης. Ἄμφισσα 28 Σεπτεμβρίου 2022

Εὐθύμιος Χαρ. Ταλάντης

Δημητίου Ζ. Σοφιανού, «Ἅγιος Νικόλαος ὁ ἐν Βουναίνῃ- Ἀνέκδοτα Ἁγιολογικὰ Κείμενα-Ἰστορικαὶ Εἰδήσεις περὶ τῆς Μεσαιωνικῆς Θεσσαλίας (Ι΄ αἰών)», Διατριβὴ ἐπὶ Διδακτορίᾳ, Ἐθνικὸν καὶ Καποδιστριακὸν Πανεπιστήμιον Ἀθηνῶν -Φιλοσοφικὴ Σχολή, Βιβλιοθήκη Σοφίας Ν. Σαρίπολου, ἐν Ἀθήναις 1972. Γιὰ τὸν Βίο τοῦ Ἁγίου, βλέπε καὶ τὸ βιβλίο μου «Στὸν Ἀϊ Βορίστη -Ἱερὸ Προσκύνημα- Ἅγιος Νικόλαος ὁ Νέος ὁ ἐν Βουναίνῃ», Ἀθήνα 2022. ISBN:978-618-85913-1-8. Ἅγιοι εἶναι καὶ οἱ δύο: ὁ Ὁσιομάρτυρας καὶ ὁ Μεγαλομάρτυρας ἢ Νεομάρτυρας, ἀλλὰ ἔχει διαφορὰ ὁ τρόπος ζωῆς τοῦ καθενός. (ὅπως πχ, στρατιωτικοὶ εἶναι: καὶ ὁ Πτέραρχος καὶ ὁ Ναύαρχος, ἀλλὰ οὐδέποτε θὰ ἀποκαλούσαμε τὸν ἀρχηγὸ τοῦ στόλου, Πτέραρχο, ἢ τὸν ἀρχηγὸ τῆς ἀεροπορίας, Ναύαρχο). Ἱερεὺς Παπαγιάννης Κων/νος (Πρωτοπρεσβύτερος), «Ἐγκόλπιον τοῦ Ἀναγνώστου καὶ Ψάλτου», ἔκδοση ΙΑ τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα 2017.

Πηγή:δελτίο τύπου Συγγραφέα