Το αποκαλούν συχνά ως το πιο ρομαντικό διήγημα του ?ντον Τσέχωφ. Μέσα στις 5 και κάτι χιλιάδες λέξεις του χώρεσαν η νωχελική καλοκαιρινή Κριμαία, η παγωμένη απαστράπτουσα Μόσχα και η θλιβερή επαρχία. Μια ολόκληρη Ρωσία με την κοινωνία της, και μόνο δύο ήρωες: η ?ννα Σεργκέγιεβνα, με γερμανικό επίθετο, και ο κάπως ώριμος στην ηλικία Γκούροφ, που ανακαλύπτει επιτέλους την αληθινή αγάπη και είναι έτοιμος να σπάσει το καβούκι του μικροαστού, ή του απλώς κυνικού, απέναντι στις γυναίκες. Μια ιστορία αναπάντεχης αγάπης, μια παραθεριστική περιπετειούλα, που καταλήγει, κόντρα σε όλους τους νόμους της κοινωνίας, σε ένα αληθινό πάθος.
Το φινάλε της Κυρίας με το σκυλάκι παραμένει ανοιχτό: «Φαινόταν, ότι ακόμα λίγο και η απάντηση θα βρεθεί, και τότε θα ξεκινήσει μια νέα, όμορφη ζωή. Και οι δυο τους συνειδητοποιούσαν, ότι το τέλος είναι ακόμα πολύ μακριά, και το πιο δύσκολο και περίπλοκο μόλις αρχίζει».
Ο Τσέχωφ έγραψε την Κυρία το 1898, πέντε και κάτι χρόνια πριν πεθάνει στα 44 του χρόνια, και δυο και κάτι χρόνια πριν παντρευτεί την Όλγα Κνίπερ, ηθοποιό του Θεάτρου Τέχνης.
«Εκείνος κι εκείνη αγαπήθηκαν, παντρεύτηκαν και έζησαν δυστυχισμένοι», λέει κάποια στιγμή στο σημειωματάριό του, και όπως πιστεύεται, ήταν αρχή ενός νέου μυθιστορήματος που δεν έχει γραφτεί ποτέ. Τουλάχιστον στο χαρτί. Στη ζωή ο Τσέχωφ έκανε το μοιραίο βήμα -όπως πιστεύεται από πολλούς-, ο συγγραφέας παντρεύτηκε τελικά μετά το στενό μαρκάρισμα της Κνίπερ, αλλά ίσως την εξήγηση αυτής του της απόφασης, ο ίδιος Τσέχωφ τη δίνει στην Κυρία με το σκυλάκι, γραμμένη προφητικά δυο χρόνια πριν. Οι παραλληλισμοί είναι έκδηλοι: το γερμανικό όνομα της Αννα Σεργκέγιεβνα (η Κνίπερ είναι γερμανίδα), ο Γκούροφ είναι φιλόλογος, αλλά τα βράδια του τα περνάει παίζοντας χαρτιά στη Λέσχη των Γιατρών (οι δύο ιδιότητες του Τσέχωφ).
Ξαναδιαβάζοντας την Κυρία με το σκυλάκι, που ο Τέχοφ έγραψε μετά από έναν χρόνο σιωπής, πιστεύεις ότι αυτό το έργο ήταν στην ουσία η τελεία και παύλα του ανθρώπου και του συγγραφέα Τσέχωφ. Μετά απ? αυτό, ο ρεαλισμός, κατά τα λεγόμενα του Γκόρκι, «θα έπρεπε να πεθάνει, γιατί τίποτε καλύτερο δε θα μπορούσε πλέον να γραφτεί».
Στο διήγημα, ο Τσέχωφ, και όχι ο Γκούροφ, παραδίδεται επιτέλους σε μια γυναίκα. Παραδίδεται στην ανάγκη μιας συντροφιάς, μιας ζεστής αγκαλιάς. Ο έρωτας καθαυτός στην Κυρία με το σκυλάκι είναι γερασμένος, σαν να αγαπήθηκαν στο τέλος της ζωής οι δύο τρόφιμοι του Γηροκομείου. Υπάρχει μια συνθλιπτική λύπη, ένας πόνος με τον οποίον ξεκινάει η ιστορία αγάπης, και με αυτόν τελειώνει. Είπαμε: το φινάλε είναι ανοιχτό, θα γραφτεί είτε με τον χωρισμό τους, είτε με το γάμο, αλλά πάντα με την ίδια κατάληξη: «εκείνος κι εκείνη αγαπήθηκαν, παντρεύτηκαν (ή όχι) και έζησαν δυστυχισμένοι». Η ?ννα Σεργκέγεβνα, η κυρία με το σκυλάκι, «με όμορφα γκρίζα μάτια και αδύναμο λαιμό», δεν γίνεται πιο συμπαθητική ή σημαντική όσο προχωράμε προς το τέλος. Ούτε σταματάει να κλαίει - για άλλους πλέον λόγους. Όλη η μεταμόρφωση γίνεται στον εγκέφαλο του ήρωα, ο οποίος είναι έτοιμος να αγαπήσει, ή μάλλον, πρέπει να προλάβει να αγαπήσει, διαισθανόμενος, όπως ο φυματικός Τσέχωφ, ότι πρόκειται για την τελευταία φορά, ότι άλλη ευκαιρία σε τούτη τη ζωή δεν θα υπάρξει. Η μόνη πραγματικά γοητευτική και πραγματική, η μόνιμη αξία, παραμένει η φύση. Μόνο η θάλασσα δεν απογοητεύει τον άνθρωπο: «έτσι βούιζε εκεί κάτω, όταν δεν υπήρχε ούτε η Γιάλτα, ούτε η Ορεάνδα, έτσι βουίζει και τώρα και θα βουίζει το ίδιο αδιάφορα και βουβά, όταν εμείς δε θα υπάρχουμε. Και σ? αυτή τη μονιμότητα, σ? αυτή την πλήρη αδιαφορία για τη ζωή και το θάνατο του καθενός μας, κρύβεται, πιθανόν, η εγγύηση της αιωνίας σωτηρίας, της ακατάπαυστης κίνησης της ζωής στη Γη και της αδιάκοπης τελειότητας».
Ο Τσέχωφ, ο οποίος μέχρι τα 41 του έκανε «διπλή ζωή», με την «ιατρική νόμιμη σύζυγο και τη λογοτεχνία ερωμένη», δεν αγαπούσε καμιά από τις ηρωίδες του. Δεν είχε ούτε τη Νατάσα Ροστόβα του, ούτε την ?ννα Καρένινα: στην πλειοψηφία ήταν αξιολύπητες, αδύναμες, κλαψιάρες, υστερικές. Μήπως ο Τσέχωφ ήταν τελικά λίγο μισογύνης;
«Η γυναίκα από καταβολής κόσμου θεωρείται πλάσμα βλαβερό και κακοήθες. Βρίσκεται σε τόσο χαμηλό επίπεδο σωματικής, ηθικής και πνευματικής ανάπτυξης, ώστε ακόμα και ο κάθε στερημένος πολιτικών δικαιωμάτων λωποδύτης πιστεύει πως έχει το δικαίωμα να την κρίνει...». Σαφώς δεν είναι τα λόγια του ίδιου του Τσέχωφ, απλά καταγράφει τις σκέψεις κάποιου Ιβάν Ιβάνοβιτς (Από το σημειωματάριο του Ιβάν Ιβάνοβιτς. Σκέψεις και σημειώσεις, 1898-1903)
Και συνεχίζει, διευρύνοντας το κλαμπ των μισογύνηδων: «Ένας απόστρατος υπολοχαγός, που έκλεψε την πεθερά του και φορούσε τα ημιμποτάκια τής γυναίκας του, ισχυριζόταν, πως αν ο άνθρωπος προέρχεται από τον πίθηκο, τότε πρώτη από αυτό το ζώο προήρθε η γυναίκα, και μετά - ο άντρας. Ο τιμητικός σύμβουλος Σλιούνκιν, η γυναίκα του οποίου έκρυβε από αυτόν την καράφα με βότκα, έλεγε συχνά: ?Το πιο κακόβουλο έντομο στον κόσμο είναι το γυναικείο φύλο... Είναι αμαρτωλό και ανήθικο...?». Και ούτω καθεξής. Η γυναίκα, κατά τον Ιβάν Ιβάνοβιτς είναι: «πονηρή, φλύαρη, ματαιόδοξη, ψεύτρα, υποκρίτρια, ατάλαντη, ιδιοτελής, ελαφρόμυαλη, μοχθηρή... και ευκολότερα βρίσκει πολλούς άντρες παρά έναν!». Ή στο Γυναίκα από την οπτική γωνιά ενός μεθύστακα (1885): «Όλες οι γυναίκες μαζί δεν είναι τίποτε άλλο από οξινισμένο, γλυκισμένο, πολύ νοθευμένο κρασί με έντονο κόκκινο χρώμα». Μήπως τελικά υπήρχε κάποια εμμονή;
Ο ίδιος ο Τσέχωφ έγραφε στην επιστολή του: «Δε λέω, θα παντρευτώ. Αλλά δώστε μου μια γυναίκα, που σαν τη σελήνη θα εμφανιζόταν στον ουρανό αραιά και πού. Δε θ? αντέξω την ευτυχία που θα συνεχίζεται από το πρωί ως το άλλο πρωί...». Περισσότερο από όλες τις άλλες τον τρόμαζε η λέξη «παντοτινά». Στην Κυρία με το σκυλάκι παντοτινή είναι μόνο η θάλασσα...
Κι εδώ, πάλι, δεν υπάρχει κανένα συμπαθητικό θηλυκό! Η ίδια η Κυρία είναι ξανθιά αξιολύπητη, υστερική χαζούλα, η κυρία του κυρίου, η σύζυγος του Γκούροφ με τα μαύρα φρύδια, είναι γελοία μες στην προσποιητή σοβαρότητά της. Ο Γκούροφ, που τον πάντρεψαν, όταν ήταν ακόμα φοιτητής, «άρχισε να την απατά εδώ και καιρό, την απατούσε συχνά και γι? αυτό σχεδόν πάντα μιλούσε άσχημα για τις γυναίκες, και όταν παρουσία του μιλούσαν γι? αυτές, εκείνος έλεγε: ?Κατώτερα όντα!?» Και καμιά άλλη από τις παλιές του γνωστές δεν υπήρξε επίσης άξια λόγου.
Μόνο η θάλασσα έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας μοιραίας, λατρευτής γυναίκας: «Περπατούσαν και μιλούσαν για το πόσο παράξενα είναι φωτισμένη η θάλασσα: το νερό είχε λιλά χρώμα, πολύ τρυφερό και ζεστό, με τη χρυσή λωρίδα, χαραγμένη πάνω του με το φεγγάρι».
Η ζωή γενικά είναι ωραία, το μόνο που την χαλάει είναι... ο άνθρωπος! «Ο Γκούροφ συλλογιζόταν, ότι αν σκεφτεί κανείς, τα πάντα είναι υπέροχα σε τούτο τον κόσμο... τα πάντα εκτός από αυτά που σκεφτόμαστε και κάνουμε, όταν λησμονούμε τους ανώτερους σκοπούς της ύπαρξης, την ανθρώπινη μας αξιοπρέπεια»...
Οι διάλογοι είναι απίστευτα ρηχοί, ανούσιοι, τετριμμένοι... Και τί να πουν εξάλλου; Η αγάπη για την Κυρία με το σκυλάκι μάλλον δεν άλλαξε και πολύ τη γνώμη του Γκούροφ για το γυναικείο φύλλο στο σύνολό του. ?λλαξε τον ίδιον. Αλλά κι σ? αυτό το σημείο ο Τσέχωφ αφήνει ερωτηματικά - το φινάλε παραμένει ανοιχτό.
Όπως ανοιχτό παραμένει το θέμα της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία, η εικόνα της στα μάτια των ανδρών, οι σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων. 115 χρόνια αργότερα λίγα πράγματα άλλαξαν. Η προσπάθεια εισαγωγής νέων ηθών και νέου τύπου σχέσεων ανάμεσα στα δυο φύλα, η οποία μεταξύ άλλων έφερε τις τσεχωφικές δεσποινίδες στα εργοτάξια του σοσιαλισμού, μάλλον απέτυχε επίσης. Ο κόσμος συνεχίζει να είναι ανδροκρατούμενος και η ιστορία γράφεται με ανδρική πέννα. Όπως στο γιαπωνέζικο θέατρο, όπου όλους τους ρόλους -ακόμα και γυναικείους- ερμηνεύουν οι άνδρες.
Το 2003 βγήκε ένα καταπληκτικό βιβλίο, Τα παιδιά γράφουν στον Θεό, του ρώσου συγγραφέα Μιχαήλ Ντίμοφ. Τα παιδιά, που έθεσαν τις ερωτήσεις τους στο Θεό, ήταν 6-10 ετών. Ένα από αυτά, ο Ανδρέας της Δ' Δημοτικού, αναρωτήθηκε, ακριβώς όπως το έκανε ο Τσέχωφ έναν αιώνα πριν: «Γιατί οι άνθρωποι πρώτα ερωτεύονται και μετά κλαίνε;»
Πράγματι, γιατί; |
|
|
προσθήκη στο καλάθι
προσθήκη στο καλάθι
προσθήκη στο καλάθι
προσθήκη στο καλάθι
προσθήκη στο καλάθι
προσθήκη στο καλάθι
προσθήκη στο καλάθι
προσθήκη στο καλάθι
προσθήκη στο καλάθι
